Het is een veel gehoord verwijt aan de Nederlandse rechtsstaat: hier in Nederland straffen we veel te licht. Een moord wordt slechts bestraft met een paar jaar gevangenisstraf en als iemand ‘levenslang’ krijgt, dan is dat slechts 20 jaar! Of niet? Hoe zit het precies met levenslang?
Mr. Ellen Frins
De hoogste gevangenisstraf die rechters in Nederland kunnen opleggen is de levenslange gevangenisstraf. Levenslang betekent ook echt in de gevangenis zitten voor het leven. Nederland is overigens samen met Estland het enige Europese land waar levenslang in beginsel ook daadwerkelijk levenslang is. Op dit moment zitten in Nederland 32 mensen een levenslange gevangenisstraf uit.
Met name de duur van de straf en de uitzichtloosheid voor de gedetineerde maken levenslang tot een uitzonderlijke straf. Het is de enige straf in Nederland waarbij de rechter het einde van de straf bepaalt op een op dat moment onzeker tijdsmoment, namelijk de dood van de veroordeelde. Afgezien van het middel van gratie is er voor de gedetineerde in beginsel geen hoop om ooit weer in de samenleving terug te keren. Alleen als iemand gratie krijgt, kan hij eerder vrijkomen.
Gratie
Op grond van de gratiewet kan onder meer gratie worden verleend “indien aannemelijk is geworden dat met de tenuitvoerlegging van de rechterlijke beslissing of de voortzetting daarvan geen met de strafrechtstoepassing na te streven doel in redelijkheid wordt gediend”.
Gratie is het kwijtschelden,verminderen of veranderen van straffen die door de rechter zijn opgelegd. Gratie wordt verleend door de Koning. Alle voorstellen tot gratieverlening worden persoonlijk aan de Koning voorgelegd. In de praktijk wordt zeer zelden gratie verleend.
Discussie
Vorig jaar is in Nederland discussie ontstaan omtrent de levenslange gevangenisstraf naar aanleiding van een uitspraak van het Europese Hof voor de Rechten van de Mens.
Drie Britten die tot levenslang waren veroordeeld, spanden bij het Europese Hof voor de Rechten van de Mens in Straatsburg een zaak aan tegen het Verenigd Koninkrijk. Het Hof oordeelde op 9 juli 2013 dat de manier waarop hun levenslange straf wordt uitgevoerd, in strijd is met het verbod van een onmenselijke of vernederende bestraffing of behandeling. Dit is neergelegd in artikel 3 van het Europees Verdrag voor de Rechten van de Mens (EVRM). Het Hof vindt dat een levenslange gevangenisstraf alleen verenigbaar is met dat artikel als het nationale recht voorziet in zowel een mogelijkheid tot vrijlating als een mogelijkheid tot ‘review’.
Wat betekent de uitspraak voor Nederland?
De Nederlandse wet kent zo’n gegarandeerde herziening binnen een vastgestelde termijn niet. De Hoge Raad heeft enkele jaren geleden geoordeeld dat het opleggen van levenslang niet in strijd is met het EVRM, als er maar een mogelijkheid bestaat om die straf eventueel te verkorten. Gratie verlenen is zo’n mogelijkheid, aldus de Hoge Raad.
Waar is dan discussie over?
Een klacht is dat gratieverzoeken in de praktijk vrijwel nooit worden ingewilligd. Als vast komt te staan dat levenslange gevangenisstraf in de praktijk nooit wordt verkort, kan er volgens de Hoge Raad wel strijd zijn met het EVRM. Dat is echter moeilijk vast te stellen. Sommige juristen menen dat alleen een wetswijziging een einde kan maken aan de in Nederland terugkerende discussie over de levenslange gevangenisstraf. Zij zien in dit nieuwe arrest een duidelijke aanwijzing dat ook Nederland een procedure moet krijgen waarmee de noodzaak tot verdere uitvoering van de straf op een vaststaand moment – bijvoorbeeld na 20 jaar – opnieuw wordt beoordeeld.
Kunnen rechters nu nog wel levenslange gevangenisstraf opleggen?
Daar is geen formele belemmering voor. De wet is niet gewijzigd. De praktijk zal uitwijzen of het arrest van het Europese Hof gevolgen heeft voor de strafoplegging in concrete gevallen.
Mr Ellen Frins
Advocaat bij KampsVanBaar Advocaten te Sittard en Maastricht.
