Ein rubriek euver ’t gebroek van ós modesjtaal, dialek, plat, Limburgs, gesjreve door John Hertogh in samewirking mit Veldeke Krènk Zitterd-Gelaen-Bor.
Junikaever of bokeskaever mit sjpek?
Juni is genuimp nao de Romeinse godin Juno, de vrouw van Jupiter. De Romeinse naam veur deze maondj waar Junius. De awwe naam is zomer-maondj of weijemaondj. De junikaever of bokeskaever is eine kaever mit ein oranjebroen pès gaelbroene kleur en is gans behaord. De volwasse kaevers zeen vanaaf juni te zeen, daoróm de naam junikaever.
In dezen tied mós te ouch oetkieke veur baere (keilers) en kreme of kreime ( zeuge) mit de jóng bagge of frisjlinge of sjeutelinge; ich mein natuurlik wilj verkes. In de Kolleberg wurt ‘r al veur gewaarsjuwd! ’t Woord bag is trouwes famieje van ’t middelnederlandse bake, waat sjpek betei-kent. En ouch van ’t awdhoogdutsj bahho (sjènk) en ’t Èngelsje bacon (ouch sjpek). In daezelfde Kolleberg zouwe ouch waal ’s wouve (wolve)kènne kómme, zaet me…Vruiger sjiene d’r zelfs waerwouve te zeen gewaes.
Ich zoug dao ouch al väöl gaele brem. Prachtig! Paul Prikke sjrif dat es bröm. Van de riezer (twijgen) van brem kènne besseme gemaak waere. Vruiger woorte de vètsele van de plant gebroek es vervenger van jute. De awwe Latiense naam van de plant is genista; vergeliek ginster, ’t Dutsje woord veur brem. De brem is ouch ’t symbool van ’t Hoes Plantagenet, dat van 1154-1485 euver Èngelandj regeierde. De pap van de eesjte keuning Godfried V van Anjou, droug in ziene helm ummer een tekske brem.
Van boukent nao bóntekouk.
Zuikend nao mee euver de bokeskever koum ich de naam boukentj of bokentj (boekweit) taege en ouch turketerf of turksweit (maïs). Waar-sjienlik vanoet Turkije dees kèn opgekómme. De naam boekweit is ein sametrèkking van boek (awwe vórm van de boum beuk) en weit (awwe naam veur terf). De vórm van boukentzaod liek get op beukeneutjes! Anger name veur boukentj die ich vónj zeen buckwheat oet ’t Èngelsj, boghvede (Deens) en Buchweizen (Dutsj). Van ’t woord weizen krieg ich doosj…
Boukentj waar meistes veur de ‘erm’ boere, mekkelik te verboewe, mer ’t waar ouch gans gevuilig, woort dan ouch waal jammerkaore genuimp.Dit ómdat ‘r waal ’s mislökde. Veural nao ein flinke nachvors!
Van boukesmael woort vruiger in de herfs dèks boukeskouk (pannekouk mit sjpek-lep) gemaak. Da’s get angesj es bóntekouk , biskwietkouk of turkse mötsj (tulband). Dat woort gemaak van mael, milk, eier, boter en sókker. Hmm.
Waersjpreuke euver juni: zuik uch mer get oet!
Ein boon die in juni is geplant, geef d’r vieftig in ein handj… Juni vóchtig en werm, maak de boere neit erm… Is t’r in juni eesj zónnesjien, dan wurt de zomer klein mer fien… Heurs te in juni hómmel (dónder) krake, dan deit de boer sjtraks gans gouw zake! … Geit maondj juni goud veurbie, dan is me in juli ouch nog blie.
Bèn benuud of dat de kómmende tied allenej oetkump.
Pès de volgende Ós Modesjtaal. Reacties: [email protected].
