Ein rubriek euver ’t gebroek van ós modesjtaal, dialek, plat, Limburgs, gesjreve door John Hertogh in samewirking mit Veldeke Krènk Zitterd-Gelaen-Bor.
De advent is in ‘t christendom de benaming veur de aanluipperiode nao Kris-mes.
De naam kump van ’t Latiense woord adventus dat kóms beteikent. In hoezer en kirke sjteit dan eine adventskrans of sjtandaard mit veier kaerse. Jedere zóndig wurt ein extra kaers opgesjtaoke. Op de lètste zóndag veur Krismes (Rorate) brenne dan alle kaerse.
Kandelaber en aoligtouw
Euver kaerse gesjpraoke: Kaerse zeen mit aoliglemp en flambouwe nao ’t houtvuur de awdste verlichting! In de tombe van Toetanchamon, 14e eeuw veur Christus, zeen al kandelabesj (kandelaesj) aangetróffe! Waarsjienlik aafgeleid van ’t Letiense kanna waat buus of piep beteikent. Ouch in Toscane gebroekde me eeuwe veur Christus ein touw in aolig gedrènk es verlichting. In de 60-er jaore hawwe veer thoes nog richtige kaerskes (die mit die klemkes) in de krisboum! D’n tob mit water sjtóng d’r naeve!
Mit ein kaers gezuik
Es ein sjtèlke (mechelke en sjnaak bv) neit biejein pasde, zag me: die zeen mit ein kaers biejein gezuik. En es eemes de kaerse koum oetblaoze, koum hae es alles veurbie waar, te laat dus. Doe bès eine grote lantaer, aevel doe gifs gein leich, woort gezag es eemes dich ’t leich benoum. Oppe lamp sjödde is ein glaeske drènke. En es ze dich door ein lampeglaas kènne trèkke bèste broodmager.
Sjmout en sjmalz
Eine lampegèk waar de sjtäönder veur ein aoliglamp of sjmoutlamp. Aolig, vèt, sjmeer, sjmout haet allenej mit sjmilte te make. Ein sjmoutwurmke is ein leiveheersbeeske, in Kirchroa ein oaliegsmensje. Kènt geer ’t awwe woord sjmouwer (bótteram). Dat waar eigelik ein sjnee brood mit sjmalz (gesjmólte vèt), eine gouwekoupe vervanger van gouw boter.
Sjaopevèt wo-oet vètkaerse gemaak wore heisjde kaerseruit. Wit geer ouch waat ein sjmóksjeer waar? Ein saort sjeerke óm de oetènj (pitte) van de kaers aaf te knippe of de kaers te sjmore. Sjmoor is dikke rouk, kwalm. Dao kump waarsjienlik ‘de sjmoor in höbbe’ van.
Sjtruipe of sjwaastere
De sjmóksjeer haet aevel niks te make mit sjmókkele! Bie ‘t sjmókkele en sjtruipe woort ouch waal ’s eine leichbak of sjtruiperslamp gebroek. ‘ne Sjtruiper of brakkeneer (van ’t Franse braconnier) woort ouch waal loerjaeger genuimp. Brakkeneer kump van brak of bracke, ein sjpeur- of jachhóndj. De sjtruipesj gebroekde dèkser sjtróppe (Letien: struppos) of sjtrikke. Veur de Krismes woort vruiger väól gesjtruip! Gelökkig is dat in dezen tied verbaoje. Sjtruipe haet ouch es beteikenis: zjwerve of róndjdaole: Hae sjtruipde of sjwaasjterde de gansen daag door de sjtad of door ’t veldj.
Pès de volgende maondj. Blief gezóndj. Reacties: [email protected].
