Limburgse gemeenten financieel op de been gebleven

De Provincie Limburg heeft na beoordeling van de begrotingen 2020 van de Limburgse gemeenten geconcludeerd dat de gemeenten dankzij grote inspanningen hun financiën op orde hebben.

Met bezuinigingen, doorlichtingen van budgetten en verhogingen van lasten hebben ze hun begroting 2020 in evenwicht gekregen. Medio 2019 zag het daar nog niet naar uit, want ook dit jaar zorgt de uitvoering van de taken in het sociaal domein voor grote financiële problemen.

De Provincie heeft de begrotingen 2020 van de Limburgse gemeenten beoordeeld en de toezichtvorm daarvoor bepaald. Alle 31 gemeenten hebben voor hun begroting 2020 de lichte toezichtvorm (het zogenaamde repressieve toezicht) gekregen. Ze zijn erin geslaagd om de structurele lasten en baten in hun begroting 2020 in evenwicht te brengen, of dat evenwicht te bereiken in hun meerjarenraming 2021-2023.

Dit betekent dat alle Limburgse gemeenten hun begroting 2020 en de begrotingswijzigingen 2020 zonder verdere beoordeling door de Provincie kunnen gaan uitvoeren.

De Limburgse gemeenten worstelen net als alle andere Nederlandse gemeenten met de in 2015 overgedragen taken in het sociaal domein. Door een toenemende vraag naar voorzieningen -in het bijzonder naar de dure voorzieningen- lopen de lasten op, terwijl de bijdrage van het Rijk daarvoor niet meestijgt. De beheersing van de lasten is moeilijk door het open eindkarakter van veel voorzieningen. Nog steeds worden gemeenten verrast door de ontwikkeling van de lasten.

Alle gemeenten kunnen hier mee te maken hebben, maar het probleem doet zich het vaakst en het sterkst voor bij de grote gemeenten. Dit jaar heeft vooral Maastricht hier last van. Heerlen, Sittard-Geleen en Venlo hebben eerder grote financiële problemen gehad.

De ontwikkeling van de algemene uitkering heeft de gemeenten dit jaar niet geholpen om hun financiële problemen op te lossen. Ook de ontwikkelingen op andere beleidsterreinen en hun bijdragen aan de gemeenschappelijke regelingen, waarin ze samenwerken, zorgden voor een financieel slechte startpositie voor het opstellen van de meerjarenbegroting 2020-2023.

De Limburgse gemeenten hebben daarom opnieuw bezuinigd, regelmatig hebben ze ook hun begroting kritisch doorgelicht en belastingen verhoogd.

Voor incidentele lasten in hun begroting, vaak is dat nieuw beleid, maken de Limburgse gemeenten veelal gebruik van hun reserves. De meeste Limburgse gemeenten hebben nog steeds een reservepositie die dat mogelijk maakt. Maar het gebruik van reserves tast het vermogen van de gemeenten om tegenvallers op te vangen aan.

Alle 31 vastgestelde meerjarenbegrotingen 2020-2023 van de Limburgse gemeenten laten na al deze bijstellingen onderaan de streep zien dat de structurele lasten door structurele baten worden gedekt. Waar dat niet voor het begrotingsjaar 2020 het geval is, is dat wel gelukt in de periode van de meerjarenraming 2021-2023. Dat is de norm die de Gemeentewet voor de begroting heeft geformuleerd en waaraan de Provincie de vastgestelde en ingestuurde begrotingen moet toetsen.

Vorig jaar heeft de Provincie de begroting 2019 van Sittard-Geleen onder de zwaardere toezichtvorm (het zogenaamde preventieve toezicht) geplaatst, omdat deze begroting niet aan de genoemde norm uit de Gemeentewet voldeed. Omdat bij de begroting 2020-2023 van Sittard-Geleen aan de norm van structureel en reëel evenwicht wordt voldaan, geldt voor de begroting 2020 van Sittard-Geleen repressief toezicht.

Termijnoverschrijding is ook een reden voor het instellen van preventief toezicht. De begroting 2019 van Beekdaelen staat in 2019 om die reden onder preventief toezicht. De raad van deze nieuwe gemeente is op 1 januari 2019 van start gegaan en kon daardoor de begroting 2019 onmogelijk vóór 15 november 2018, de inzendtermijn voor de begroting 2019, naar de Provincie sturen.

Voor 2020 is geen enkele begroting in verband met een termijnoverschrijding onder preventief toezicht geplaatst.

Gedeputeerde Staten moeten de financiële situatie van een gemeente als zwak beoordelen, en preventief toezicht instellen als:

- de begroting naar hun oordeel niet in structureel en reëel evenwicht is en

- de meerjarenraming te weinig laat zien dat een gezond evenwicht mogelijk is.

Bij preventief toezicht moeten GS de begroting eerst goedkeuren, voordat de gemeente met de uitvoering kan beginnen. Gedeputeerde Staten kunnen preventief toezicht instellen als de begroting of de jaarstukken te laat zijn ingezonden.

Repressief toezicht betekent dat de gemeente haar vastgestelde begroting en begrotingswijzigingen kan uitvoeren, zonder dat de Provincie dat vooraf moet goedkeuren. Het is de lichtste vorm van toezicht. Soms zullen Gedeputeerde Staten hierbij wel voorwaarden stellen.

De Provincie baseert haar toezicht op een aantal wettelijke bepalingen in de Gemeentewet en enkele specifieke wetten. De beleidskaders die hieruit volgen, beschrijven hoe het toezicht in de praktijk vorm krijgt en welke normen daarbij worden gehanteerd.