Opdat wij nooit vergeten

Tijdens de plechtige Dodenherdenking op de Algemene Begraafplaats in Sittard sprak burgemeester Hans Verheijen de aanwezigen toe.

De tekst van zijn speech kunt u hieronder nalezen.

Elk jaar op 4 mei staan wij hier samen, om de mensen te gedenken die vielen voor onze vrijheid.

En, laten we eerlijk zijn, jarenlang is dat een traditie geweest waarbij we met ons hoofd best weten dat vrijheid belangrijk is. Dat gedenken belangrijk is. Maar, gewend als we waren aan onze vrijheid, aan de vanzelfsprekendheid waarmee we hier kunnen zeggen, doen en zijn wie we willen zijn, voelden we het niet per se met ons hart.

Hoe anders is dat in dit tijdsgewricht. Met oorlogen die wel heel dichtbij komen: Oekraïne en Rusland, de strijd in Gaza. Het feit dat de oorlog geen geschiedenis is maar een levende actualiteit, nu zelfs vlak bij ons om de hoek, geeft in deze tijd een extra lading aan herdenken, en aan het vieren van de vrijheid.

De ontwrichting van de maatschappij, en de toenemende kloof tussen mensen die zich geen zorgen hoeven te maken over hun bestaanszekerheid, en de mensen die moeten kiezen tussen een warme maaltijd of de huur betalen, ook dat zorgt voor onvrede en onrust.

Er zijn veel overeenkomsten tussen de situatie in de jaren twintig van de vorige eeuw, en de jaren twintig waarin we nu leven. Een toenemende kloof tussen arm en rijk, de verheerlijking van wat gezien wordt als de ‘eigen’ cultuur, een gebrek aan vertrouwen in de overheid. Waar dat toe geleid heeft weten we, we herdenken samen om te zorgen dat dit niet meer gebeurt.

Dat het nooit meer gebeurt.

De geschiedenis van deze streek als het gaat om de Tweede Wereldoorlog is niet per se iets om trots op te zijn. Bijna de hele joodse gemeenschap hier is uitgemoord door de nazi’s.

De gemeenten waaruit Sittard-Geleen destijds bestond zijn niet in staat gebleken om deze mensen, die al vele honderden jaren deel uitmaakten van de samenleving, te beschermen.

Maar voor u denkt dat dit wel een heel zwarte toespraak wordt: er zijn natuurlijk ook lichtpuntjes. Want die zijn er altijd in moeilijke, zware tijden. Er zijn altijd mensen die opstaan, die het verschil maken. Dat zijn de lichtpuntjes in de geschiedenis.

Ook hier in Sittard-Geleen waren mensen actief in het verzet. Op verschillende manieren. Administratief verzet, zoals het vervalsen van de bevolkingsadministratie, het verbergen van het joodse archief en joodse objecten. Maar er waren ook inwoners die bomaanslagen pleegden en zelfs collaborateurs doodden. Of die onderduikers huisvestten.

Een voorbeeld van dat verzet is de verzetsgroep MaZwaKo. Ter ere van hen wordt in september in Grevenbicht een herinneringsmonument onthuld. In deze groep speelden Kees en Lieske Zwaans een centrale rol. Op hun schip 'de Zwaan' hebben ze vele tientallen joden en geallieerde piloten verborgen gehouden voor de nazi's.

En wat te denken van Zef Ronde, beter bekend als ‘de Witte’. Zijn graf bevindt zich hier dichtbij. Zef overleefde de oorlog, maar (hoe wreed is het lot soms) overleed in 1946 aan de gevolgen van een auto-ongeluk.

Zef (de Witte), was vanaf het begin van de oorlog actief in het verzet. Hij was toen 25 jaar, en met een groep van nog vijf inwoners van Sittard hield hij zich bezig met koeriersdiensten, vervoer van piloten en hulp aan onderduikers. Hij was ook verantwoordelijke voor het verspreiden van illegale bladen, distributiekaarten en -bonnen, en valse persoonsbewijzen. Ook de ouders van Zef maakten deel uit van deze groep.

Heldendaden waren het, want niet iedere verzetsman of -vrouw overleefde deze acties. Zo werden kort voor de bevrijding nog de heren Crauwels en Theunissen doodgeschoten in Stadbroek omdat ze verzetsblaadjes verspreidden.

Een van die helden was ook burgemeester Corbeij van Broeksittard. Hij wilde niet werken voor de bezetter en trad daarom af. Daarom werd hij in de gevangenis gezet. Hij kwam daar weer uit, en ging daarna het verzet in de regio leiden. Terecht krijgt hij over twee weken, op 19 mei, een plaquette in Broeksittard.

Beste aanwezigen,

Als ik al die verhalen over het verzet in de regio hoor, en lees over deze dappere burgemeester, vraag ik me wel eens af: als het er echt op aankomt, zou ik het dan durven? Zou ik het lef, de moed hebben om verschil te maken in een situatie waar het er echt om gaat? Met gevaar voor eigen leven? En misschien, ik hoop het zelfs, denkt u nu ook aan deze vraag.

En het eerlijke antwoord is: dat weet ik niet. Ik denk ook dat je pas weet of je dit durft, als je daadwerkelijk voor de keuze staat. Als je echt de afweging moet maken of je je eigen veiligheid, en die van de mensen die je lief zijn, in de waagschaal wilt stellen voor het welzijn van anderen, voor het algemeen belang. Ik hoop dat ik moedig genoeg zou zijn om dan de goede keuze te maken. Maar meer nog dan dat, hoop ik dat ik nooit voor die keuze kom te staan. Dat we leren van de geschiedenis, dat we het beeld herkennen dat leidt tot het onvermijdelijke verlies van veiligheid en vrijheid. En dat we op tijd ingrijpen.

Want vrijheid is kostbaar. Vooral als je je vrijheid kwijtraakt. Laten wij niet vergeten. Laten we herdenken. En laten we allemaal, individueel en als gemeenschap, alles doen om te voorkomen dat de geschiedenis zich herhaalt. Wij moeten het doen. Samen. Als gemeenschap.

Dichtbij, en ver van huis. Opdat wij nooit vergeten.