Ós Modesjtaal (oktober '24) - Mit paeperneut kènste neit kókkeralle

Ein rubriek euver 't gebroek van ós modesjtaal, dialek, plat, Limburgs, gesjreve door John Hertogh in samewirking mit Veldeke Krènk Zitterd-Gelaen-Bor.

Vandaag pruifde ich de eesjte paepernoot van dit jaor. ’t Mót neit gekker waere! Eigelik is de naam kroednoot, ómdat ‘r sjpeklaasgekruder in zitte. ‘t Woord paepernoot sjtóng al 1931 es synoniem van kroednoot in versjeie woordebuik. De kroedneut waere gebakke van deig dat besjteit oet sókker en tervemael. De richtige paeperneut zeen ónreigelmaotig gevórmp en waere gemaak van rögkemael en anies, sjus wie dae angere Sinterklaossjlók: taaitaai. Taaitaai is neit zo krap wie paeperneut, mer letterlik tej of teeg. D’r zeen ouch väöl anger variaties, sóms mit sjoklaat of sókker d’r baovenop of mit yoghurt- of gemberkroedsjmaak. Vruiger gouf eine jóng zien geleifde ein hart van massepae of mas (marsepein) of ein saort wègkeman, mer es hae taai-taaikouk gouf dan koosj hae ’t waal vergaete! Massepae of mas (awd Zittesj) kump van ’t Franse massepain en ’t Italiaanse marzapane. Dat mas haet niks te make mit masselegounsdig, oftewaal essjelegounsdig. Of toch? Massele beteikent nl. bevlekke, zjwart make (essjekrutske)en is famieje van ’t Sjpaanse mascara. Ein mit rout (roet) zjwart gemaak gezich waar neit te herkènne: ein maske dus. ’t Franse grimer is bie ós schminke. Dat is intösje de opvolger van ein maske opzètte gewore! Mer ’t is nog gein 11e van de 11e!

Vruiger sjpeelde kènjer dèks mit  (leime) huve of huive. Huuf kump van ’t Dutsje Haube (krómming) Me gebroekde ouch mejsje en mervelaesj of marbele. Die ware van bóntj glaas, sjtein of witte pastelein (porselein). Me sjpeelde ouch mit kókkeralle en uuldoppe: Kókkeralle haet niks mit ’t Hollese kokkerelle te make! ‘ne Kókkeral is eine drief- of drejtol. Hae kump aan dae naam vanwaege de weurd ‘kuck-er-all’ en ómdat d’r ein kwant gezich op waar gesjilderd. Róndjdrejend kuckt-er-all  zuut ‘r alles! (Guck er all). Emes de kókkeral opzètte is emes op sjtang jage. Es me euver ein vrouw zaet: Die dreet dem de kókkeral op, meint me dat zie thoes de bóks aan haet. 

De Grieke, Romeine en Egyptenare sjpeelde mit kókkeralle van klei en hout. Ouch dèks verseierd mit aafbeeldinge van beeste of mythologiese figure. Eine uuldop waar oorsjprónkelik huuldop, vanwaege ’t geluid dat ze maakde (hule/huile). Oppet Holles huulde (bäökde) ze zeker angesj, want dao heisjde ze bromtol!

Es emes väöl geldj haet zaet me waal: ‘ne sjmak geldj, ‘ne waatsj geldj, hae haet geldj wie drek, of hae haet geldj sjtief en ouch: hae sjtink nao ’t geldj. Eine dae nej is wurt geldjduvel, geldjbaer of geldjwouf genuimp. En wit geer nog waat kaergeldj is? ’t Geldj dat gevónje wurt es me ein zaak of lokaal gepóts haet! Ein äörtje waar eine hawve cent, of ein kwaart sjtuver. In Mestreich zagte ze: dae doug veur gein äörtje (eurdsje). Ein paar gezègkdes: Bèste sjelm of bèste deif, höbs doe geldj, ich höb dich leif! Da’s dudelik. En ouch: Die laeve es vónje ze ’t geldj in de gäöt (ziep) = die laeve gans keuninklik. (royaal). Pesjtoor deit gein twee mèsse veur ‘tzelfde geldj = ich zèk ’t neit nog ‘ns. De beteikenis van geldj is pas óntsjtange nao ’t sjlaon van munte. Veurhaer deig me ‘betale’ mit vee. Beveurbeeld bie de Germane mit paerd of rènjer, bie de Finne mit martervelle. ’t Latiense pecunia (geldj) is aafgeleid van pecus, waat vee beteikent. Pro pecunia beteikent veur geldj in tegenstelling mit pro Deo (veur God) dat veur niks of ómmezuns beteikent. Me zaet ouch waal: pecunia non olet: geldj sjtink neit. Mer dao zeen de meininge euver verdeild!

Pès de volgende Ós Modesjtaal!
[email protected]