Ós Modesjtaal (april '25) #65 - Euver de gezet en gans get angesj

Ein rubriek euver 't gebroek van ós modesjtaal, dialek, plat, Limburgs, gesjreve door John Hertogh in samewirking mit Veldeke Krènk Zitterd-Gelaen-Bor.

Euver de gezèt.

Gezèt is ein vrouwelik zelfsjtènjig naamwoord. In dees zin sjtaon al twee grote waorhede! Mer ich wil mich mit nemes sjtechele. Dat is de gezèt van Zitterd, woort en wurt gezag van emes dae ummer anger luuj bemoeld of beklatsj. ’t Haet versjeie variaties: de gezèt van de sjtad, van ’t dörp, van de sjtraot… völ mer in. Mer de richtige beteikenis van gezèt is: klassiek massamedium, gedrök op pepier en gerich op het versjpreide van nuuts. De Limburger, de waekblajer wie De Sjpeurder, de Maas en Mijn, ’t Zondags-nieuws en VIA Limburg, mer ouch beveurbeeld de Sjtadsgezèt, de Pappegey woorte en waere ouch gezètte genuimp. In ’t Belsj geef ’t nog de Gazet van Antwerpen, in Italië La Gazzetta dello Sport.

Oorsjprunk

’t Woord gezèt kump van ’t Italiaanse woord gazzetta. ’t Gouf in de 16e eeuw in Italië, in Venetië, ein muntsjtök mit eine vogel d’rop: ‘ne gaai of aekster. Dat muntje nuimde me ‘ne gazzetta. D’r woorte in daen tied ouch sjtiekem gesjreve blaedjes verkóch veur de pries van zo eine munt: de gazzetta. Zo koume ze aan de naam. De Hollese ‘stuiverroman’ is ouch zo aan ziene naam gekómme. Dae kosde mer ein knepke(= ‘ne sjtuver). Dat kump weier van eine knab, dae vief centimes waerd waar. Van emes mit väöl geldj zag me: Dae haet väöl knabbe!

Latien?

Gazzetta is mesjiens ouch waal ein verkleinweurdje van ’t Latiense gaza. Dit woord mit de beteikenis sjatkamer, is aafkómstig van’t Griekse gaza en dat kump weier van het Perzische ganj, oftewaal sjat. ’t Zou zelfs kènne aaf-sjtamme van kezet, ein vuurvaste doos wo aardewerk in gebakke woort. Of ’t Franse gazette. Ouch euver Latien geef ’t väöl oetdrökkinge: ‘Jóng, mit dich mót ich ’s Latien kalle’, kreeg ich te heure, es ich get haw oetgevraete…

Gans get angesj

Ich vónj nog ein sjoon gezègkde: Mee aan de vaan hange es de percessie waert is. Ein awd gezègde, dat beteikent dat me mit väöl behej van ein biezaak de houfzaak wil make. Zoget wie van die moes en daen aolifant. Vruiger zag me ouch es diene sjnoefplak oet dien tesj hóng: de vaan hink oet. Noe gebroek me meistes pepiere zakduik. En es ’t humme oet de bóks hóng zag me ouch waal ‘s: de Dutsje vaan hink oet, of zónge: “Humme d’roet- zuut neit oet- alle kènjer lache dich oet!”

Noe liek ’t waal mode te zeen óm ‘t humme oet de bóks te hange. Teminste es me nog hummes dreeg. En ein vief (winkelhaok of sjeur) in de bóks is ouch al einen tied in de mode. Ich vènj ’t neit oetzeen. Jaore geleje sjreef ich veur Platbook ein gedich euver mode. Ein sjtökske hievan:

hae haw sjus nuuj kleier / mer zónger ei mirkske/ dat sjteurde häöm neit/ waar aevegoud greutsj / hae haw dao niks mit/ zó’n bóks mit drie vieve/ of sjoon in zös kleure/ hae góng geweun wiejer /van dwingende mode/ trok hae zich niks aan…

Pès de volgende Ós Modesjtaal. Reacties: [email protected].