Ós Modesjtaal (fibberwari '25) #63 - Van Leichdaag pès laammake

Ein rubriek euver 't gebroek van ós modesjtaal, dialek, plat, Limburgs, gesjreve door John Hertogh in samewirking mit Veldeke Krènk Zitterd-Gelaen-Bor.

Op 2 fibberwarie waar 't Leichdaag, oftewaal Maria Lichtmis, dat is veertig daag nao de Krismes. 't Is 't lètste christelik fees dat verbandj hiltj mit Krismes. En de daag zeen aan 't lenge: "Es de daag gaon lenge, beginne ze ouch te sjtrenge" is ein awd gezègkde, sjus wie "Es Leichdaag de zón oppen tore (of d'n altaor) sjient, sjeper bewaar dien oorte". Oorsjprunkelik 'n waarsjuwing aan de sjeper (herder), óm, es op daen daag de zón sjeen, sjpaarzaam te zeen mit de res van 't wèntjervouer veur de sjäöp, want dan zouwe nog väöl kaw daag kómme! Ich geluif dat veer dit jaor gelök höbbe gehad, waal koud mer ouch waal zón.

Mit oorte zeen hie de reste van 't kaore gemeind, hawf aore van 't gedaosje kaore, onkroedzaod enz. Neit te verwarre mit aorte, dat ware munte van eine hawve cent. "Dae haet gein aorte oppe rubbe" zag me van eemes dae erm waar.

Óm hoes en haof veur 'ne blikseminsjlaag te beware, woorte op Leichdaag gezaegende kaerse in hoes aangesjtaoke. 't Verbrenne van de kroetwösj waar op väöl plaatsje verbaoje vanwaege brandjgevaor: Houte hoezer mit sjtreu daak.

De bienaam sjprókkelmaondj (wievermaondj) veur fibberwarie haet niks te make mit 't werkwoord sjprókkele. Dat kump van 't oudnederlandse sporkelen, dat sjprènge beteikent. Dit vanwaege 't óm de veier jaor versjprènge van einen daag. Me zag ouch: sjprokhout brent goud mer kort. Sjprok beteikent hie gans dreug, dor.

Euver sjprènge gesjpraoke: Eine sjprunk haet väöl versjeie beteikenisse in ós modesjtaal: boerderieje die eine sjprunk höbbe, höbbe eine verhoogde sjtóp; ein sjplitsing van waeg nuimp me eine twee- of driesjprunk. En es se eine sjprunk van emes aaf woons, woont dae nogal kortbie.

Wós geer dat ein sjprèngerke in 't Holles ein fatje is. Veur de jóngere ónger ós: ein fatje is ein awwerwèts woord veur modegekske, emes dae gans väöl aandach aan zien uterlik besjtaed. Fat haet gaaroets niks te make mit eine fatbike, dat is eine foetelfits of ein sjnórk-iezer mit gans dikke benj, womit väöl hampelemen allewiele zónger helm väöl geveerlike sjpregitse in 't verkeer oethaole. Mer ja, die fatbikers vraoge toch allein mer óm väöl aandach, neit dan? Ich vènj 't woord fatbiker eigelik ein beleidiging (affrónt) veur de richtige bikers! Die höbbe waal ein riebewies én eine helm én versjtandj.

Gans get angesj: Es geer nao Zitterd gaot zo taege de Vastelaovend, dan is de kans groot dat geer in de kafee wurt laamgemaak door eine Laamaeker. Zo waere de inwonesj van dat sjtedje genuimp, veural in dezen tied. Laam-make wurt ouch waal vertaald es plaoge of doorzaege, besjpotte of sjlachte. Mer ouch de zelfsjpot wurt daobie zeker neit door de laammaeker vergaete! Tiedes de Vastelaovend wurt jaomer genóg nog mer wenig gesjlach in de kafees, mesjiens ómdat 'r mer wenig luuj gesjikde sjlachoffesj zeen? Sjlachte is ein sjpeel wobie me meistes quasi serieus nao emes begint te loestere en 'm daonao mit allerlei verwarrende argumènte geit antjwoorde, wobie de anger loesteraesj commentaar gaeve of 'pertie keize'. Es 't sjlachoffer óntdèk dat 'r bez..k of laamgemaak is en oetgelache wurt, vertrèk 'r dèks beleidig óf blif en sjpendeiert sjportief ein rundje beier.

Naeve de Laammaekesj (oet Zitterd) geef 't de Flaarisse (Gelaen), de Bessemebènjers (Bor), de Daole (Lömmerich), de Foetelaers (Nuusjtadt), de Graasbörgers (Zöstere), de Haverbüle (Munstergelaen), de Katers (Houtem), de Louvermen (Buchte), de Smautbulen (Einikhoeze), de Narre (Euverhaove), de Reube (Obbeich), de Tuurhouters (Göttekaove) en de Zawpense (Beeg). Ich zal d'r zeker gans get vergaete zeen, exuseier mich daoveur. Mer… höb geer waal èns geheurd van: de Taarbreuk, de Unskes, de Puime, de Plintepuutsjere en de Naate? Allenej vastelaovesver-einiginge oet ós Limburg. Wie ze aan die sjoon, vraem name kómme? Dat zuike veer nog waal 's oet!

Pès de volgende Ós Modesjtaal. Reacties: [email protected].