Beter carnavalsweer als dit jaar kan men zich niet wensen! Midden februari: veel zon, weinig wind en een alleszins acceptabele temperatuur.
Alle redenen om te genieten van een mooie optocht met behoorlijk wat originele ideeën en spitse taalkundige vondsten. Eén groep zorgde toch voor enige beroering. Wat was er aan de hand? Het thema was de verkeersproblemen in en rond Sittard. Vooral de vertaling van verkeer zorgde voor nogal wat verbazing: verkeer=verkeier?
Onder de omstanders kwam spontaan een discussie opgang: is dat wel goed? Maar beer (bier) is toch ook beier? Wordt ee in het Sittards altijd ei? Een bevredigende oplossing werd niet gevonden.
En hoe zit dat dan met andere gevallen die als typisch Sittards worden ervaren door zowel mensen van binnen als buiten Sittard?
Neem het geval eu wordt ui, zoals in greun – gruin. Maar ook hier komt het voor dat eu niet verandert: kleur blijft kleur!
En dan de derde mogelijkheid: oo wordt ou, zoals in voot dat vout wordt. Ook hier weer de mogelijkheid dat oo niet verandert: poot blijft poot!
Hoe zit dat nu? Is hier sprake van uitzonderingen, van toevalligheden of is er toch meer aan de hand? Is die klankverandering dan toch veel complexer dan dat men op het eerste gezicht denkt?
Zetten we eens een aantal gevallen bij elkaar:
A-groep B-groep I. Ee wordt ei (ee>ei) ee blijft ee (ee=ee) veer (4) > veier verkeer = verkeer beer > beier keer = keer plezeer > plezeier veer(wij) = veer genete > geneite meer = meer knee > knei zee = zee II. oo wordt ou (oo>ou) oo blijft oo (oo = oo) good > goud poot = poot voot > vout rood = rood root (roet) > rout boot = boot mood > moud oor = oor voor > vouer voor (ploeg) = voor III. eu wordt ui (eu>ui) eu blijft eu (eu = eu) veut (voeten) > vuit deur = deur vreug > vruig kleur = kleur meug > muig peune = peune meute > muite reus = reus heukske > huikske beut (boten) = beut
De genoemde gevallen in de A-groep zijn niet alleen in het Sittards, maar ook in andere dialecten bekend als typisch Sittardse klanken. Maar men kan uit de B-groep afleiden dat de algemeen aanvaarde regel in het Sittards, namelijk ee>ei, oo>ou en eu>ui, helemaal niet zo vanzelfsprekend is. Zo kan men zich afvragen wat het verschil uitmaakt op basis waarvan de A-groep wel van klank verandert, maar de B-groep niet.
Is er soms sprake van toeval of is de taalsituatie toch complexer dan menigeen denkt? En als er al sprake is van een typisch Sittards verschijnsel, wat is er dan zo typisch aan? Hoe sterk is dat verschijnsel dan? Bestaan er grenzen en zo ja, welke zijn dat dan en waarom?
Is verkeier voor verkeer dan toch wellicht onjuist? En waarom dan wel? In de komende columns zullen we op het een en ander nader ingaan.
F.W. (15 april 2015)
